Vanuit biologisch oogpunt gezien is stress een reactie op een bedreigende situatie. Er is blijkbaar sprake van een groot verschil tussen de eisen van de omgeving en de mogelijkheden van het individu. Oftewel STRESS!
Maar wat de één als bedreigend ervaart, ziet de ander als een uitdaging. Dit heeft ook te maken met de mogelijkheden van het individu om met die betreffende situatie om te gaan.
Zodra er sprake is van een stressvolle situatie zet ons brein twee systemen in werking. Het sympathisch zenuwstelsel zorgt bijna onmiddellijk voor de “vecht- of vluchtreactie”, die ons lichaam klaarstoomt voor actie. Onze spieren spannen zich aan, de bloeddruk en hartslag gaan omhoog, de pupillen verwijden zich. Het bloed wordt onttrokken aan onze organen en naar de spieren gestuurd en de spijsvertering komt op een laagje pitje.
Na enkele minuten treedt een tweede systeem in werking. De hypofyse, een kliertje onder in ons brein ter grootte van een erwt, geeft onze bijnieren de opdracht cortisol te produceren. Het laat de bloedsuikerspiegel stijgen, waardoor er meer energie vrij komt om met de stressvolle situatie om te gaan.
Is stress nu slecht of niet?
Beide stresssystemen stellen ons in staat om adequaat te handelen in stressvolle situaties. Het probleem is echter dat ons mensenbrein de stresssystemen niet alleen activeert in situaties die daadwerkelijk bedreigend kunnen zijn of gevaarlijk, maar ook in situaties waarvan we “denken” dat ze gevaarlijk/bedreigend zijn.
We zijn gespannen wanneer we een praatje moeten houden en al die ogen op ons gericht zien of we fokken ons enorm op wanneer we in de file staan en weten dat we te laat komen voor die meeting. En dan ons chronisch stress-denken over relaties, collega’s, financiënetc.
Wat uit onderzoek is gebleken dat hoe meer de stressreactie chronisch wordt geactiveerd, hoe slechter ons immuunsysteem werkt. Cortisol zorgt dat er meer energie vrijkomt, maar dat gaat ten koste van een goed functionerend immuunsysteem. Daardoor worden we op den duur kwetsbaarder voor ziektes.
Stress laat ook zijn sporen na in het brein
De hippocampus – een hersengebied dat belangrijk is voor leren, onthouden en navigeren – functioneert normaal gesproken als een soort uitknop voor de stressreactie. Het gebiedje merkt verhoogde cortisolspiegels op, en schroeft de aanmaak van dat hormoon vervolgens terug. Chronische stress beschadigt de hippocampus echter, waardoor het cortisolniveau hoog blijft, waardoor de hippocampus nog meer beschadigt – een vicieuze cirkel.
Naast de hippocampus beïnvloedt stress ook de amygdala, een hersengebiedje dat continu een oogje in het zeil houdt voor gevaar. Leidt acute stress al tot een overgevoelige amygdala, uit onderzoek blijkt dat wanneer stress drie weken aanhoudt, de uitlopers van hersencellen in de amygdala beginnen te groeien. Het alarmsysteem slaat dus nog sneller aan. Tevens gaat de prefrontrale cortex minder werken, terwijl dat juist het hersengebied is wat de amygdala weer kan remmen.
Waarom schiet de één sneller in de stress dan de ander?
Een stresskip kan al in de baarmoeder ontstaan. Stress bij de moeder, vooral tijdens de laatste fase van de zwangerschap, is van invloed op de gevoeligheid van het stresssysteem van de kinderen. Kinderen van gestreste moeders hebben vaker een actiever én sterker reagerend stresssysteem.
Daarnaast zorgen extreme en/of chronische stress situaties tijdens de eerste vier levensjaren ook voor een gevoeliger stresssysteem.
Moet je als ouder dan kinderen behoeden voor elke vorm van stress? Zeker niet, want de stressvolle ervaringen die uitdagend zijn maar niet overweldigend, maken kinderen later juist weerbaarder.
Verschil tussen mannen en vrouwen
Bij vrouwen komen ziektebeelden zoals depressie en angst twee keer zo vaak voor dan bij mannen. Mannen zij echter weer vatbaarder voor agressie, alcohol-en drugsmisbruik, hoge bloeddruk. Bij beide speelt hierin de factor stress een grote rol.
Mannen en vrouwen reageren anders op stress. Mannen reageren heftiger op stress met meer cortisol en adrenaline. De reactie kan dan eerder gepaard gaan met agressie. Bij vrouwen speelt het hormoon oestrogeen ook een rol, die enerzijds de stressreactie tempert, maar maakt ook dat het langer aanhoudt. Ook speelt bij vrouwen vooral de activatie van het hersengebied wat het langdurig piekeren in stand houdt.
Daardoor lopen vrouwen eerder de kans op het ontwikkelen van onder anderen een depressie.
Hoe we omgaan met stress
Het effect van stress op ons lichaam hangt sterk af van de manier waarop we met stress omgaan, oftewel ons copingmechanisme.
Een grove indeling zou zijn een actieve coping of een defensieve copingstrategie.
Actief wil zeggen probleemgericht. We pakken het probleem gericht aan. Deze manier laat vaak lagere cortisolspiegels zien, dus men is minder gestresst. De defensieve coping is bijvoorbeeld het ontkennen of vermijden van de situatie. Dit leidt juist tot een grotere en langdurige stressreactie. Het lijkt of men de negatieve emoties door vermijden en onderdrukken niet ervaart, maar op den duur zullen er problemen ontstaan.
Er is geen standaard aanpak voor het terugbrengen van de stressreacties en het aanleren van een gezonde coping. Wel is het van belang dit actief aan te pakken. De eerste stappen daarin zijn het zoeken van sociale steun, omdat dat leidt tot een lager cortisolniveau.
De hippocampus kan geactiveerd worden door te gaan wandelen en naar muziek te luisteren. Bij een patroon van disfunctionele coping is het raadzaam om in gesprek te gaan met een professional.
Ontspannen groet,
Esther